Κάθε Μάιος στην Ελλάδα δεν φέρνει απλώς την άνοιξη· φέρνει και την πιο πυκνή εποχή έντασης για τους μαθητές της Γ’ Λυκείου: τις πανελλαδικές εξετάσεις. Για χιλιάδες νέους, οι εξετάσεις αυτές μοιάζουν με τελική αναμέτρηση — όχι μόνο με τη γνώση, αλλά και με τον ίδιο τους τον εαυτό. Και αν το άγχος είχε φωνή, αυτές τις ημέρες θα σκέπαζε την επικράτεια.
Το άγχος των μαθητών δεν είναι απλώς προσωπική υπόθεση. Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, προϊόν της πίεσης που ασκείται από το σχολείο, την οικογένεια, την κοινωνία. Σε μια χώρα όπου «η επιτυχία περνάει από τις εξετάσεις», ο μαθητής διδάσκεται να μετριέται —όχι με βάση τη δημιουργικότητά του ή τον στοχασμό του— αλλά με βάση τα μόρια. Όταν λοιπόν το μέλλον συμπυκνώνεται σε μια τετράδα εξεταζόμενων μαθημάτων, το άγχος δεν είναι παρά η εύλογη αντίδραση μιας νεανικής ψυχής που θέλει να τα καταφέρει, να αποδείξει, να δικαιώσει.
Το άγχος των πανελλαδικών δεν πηγάζει μόνο από τον φόβο της αποτυχίας, αλλά κυρίως από την αίσθηση ότι «αυτό είναι το μοναδικό μονοπάτι». Πόσοι έφηβοι έχουν πραγματικά την ελευθερία να πιστέψουν ότι μπορούν να ξαναπροσπαθήσουν, να αλλάξουν κατεύθυνση, να επανασχεδιάσουν το όνειρο; Το άγχος γεννιέται από την έλλειψη εναλλακτικών που νιώθουν ότι έχουν.
Οι πολλαπλές πηγές πίεσης
Για να κατανοήσουμε το άγχος των μαθητών, πρέπει να δούμε από πού γεννιέται. Οι πηγές του είναι πολλές και συχνά αλληλοεπικαλυπτόμενες:
1. Η πίεση της απόδοσης
Η επιτυχία στις πανελλαδικές συχνά παρουσιάζεται ως μονόδρομος προς την «καλή ζωή». Η σχολική πραγματικότητα, με τις βαθμολογικές λίστες, τα διαγωνίσματα και την άμεση σύγκριση με τους άλλους, ενισχύει αυτό το αφήγημα.
2. Οι προσδοκίες των γονέων
Πολλοί γονείς, συνειδητά ή όχι, προβάλλουν στα παιδιά τους δικά τους όνειρα ή ανεκπλήρωτες φιλοδοξίες. Η επιτυχία του παιδιού γίνεται υποκατάστατο της προσωπικής τους ολοκλήρωσης, κάνοντας τον μαθητή να νιώθει ότι δεν παλεύει μόνο για τον εαυτό του, αλλά για την επιβεβαίωση ολόκληρης της οικογένειας.
3. Η υπαρξιακή αγωνία
Πολλοί μαθητές αισθάνονται ότι οι εξετάσεις ορίζουν την ταυτότητά τους: «Αν πετύχω, αξίζω. Αν αποτύχω, δεν αξίζω». Πρόκειται για μια συναισθηματική παγίδα, που συνδέει τη μαθησιακή ικανότητα με την προσωπική αξία.
4. Η έλλειψη ψυχοεκπαίδευσης
Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, η διαχείριση του άγχους και η ψυχική ενδυνάμωση των μαθητών σπανίως εντάσσονται στο σχολικό πρόγραμμα. Οι μαθητές μαθαίνουν να λύνουν εξισώσεις, όχι να διαχειρίζονται το μυαλό τους.
Η αντίστροφη ανάγνωση του άγχους: ένας παρεξηγημένος σύντροφος
Το άγχος που συνοδεύει τις εξετάσεις είναι συχνά δαιμονοποιημένο. Οι μαθητές το βλέπουν ως εχθρό, οι γονείς προσπαθούν να το κατευνάσουν με συμβουλές του τύπου «μην αγχώνεσαι», ενώ οι εκπαιδευτικοί το αντιμετωπίζουν συχνά με αναπόφευκτη αποδοχή. Όμως, το άγχος είναι φυσιολογικό — είναι η βιολογική και ψυχική απάντηση του οργανισμού στην πρόκληση. Είναι ένδειξη πως κάτι έχει σημασία.
Το πρόβλημα δεν είναι το άγχος καθαυτό, αλλά η υπερβολή του· όταν παύει να είναι ενεργοποιητικός μηχανισμός και γίνεται παραλυτικός. Τότε ο μαθητής δεν μπορεί να αποδώσει, χάνει τον ύπνο του, απομονώνεται, χάνει την αυτοπεποίθησή του.
Το άγχος —όταν ιδωθεί αλλιώς— είναι και δείγμα ενδιαφέροντος. Δείχνει ότι ο μαθητής νοιάζεται, ότι έχει στόχο. Είναι η «αναμμένη μηχανή» της προσπάθειας. Δεν είναι εχθρός — είναι συνοδοιπόρος. Το μυστικό είναι να μη γίνει οδηγός. Να μάθει ο μαθητής να το ακούει, αλλά να μη το υπακούει. Να χρησιμοποιεί το άγχος ως κινητήριο δύναμη, όχι ως τροχοπέδη.
Οι εξετάσεις δεν είναι το τέλος — είναι ένας από πολλούς σταθμούς
Σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς, όπου οι δεξιότητες ανανεώνονται και τα επαγγέλματα μεταλλάσσονται, οι πανελλαδικές είναι απλώς μία δοκιμασία. Όχι η δοκιμασία. Η ζωή δεν χωράει σε ένα τετράδιο εξετάσεων. Ούτε η αξία ενός ανθρώπου κρίνεται από έναν γραπτό βαθμό. Υπάρχουν δεύτερες ευκαιρίες, άλλες διαδρομές, απρόβλεπτοι δρόμοι που αποκαλύπτονται μόνο σε όσους τολμούν να προχωρήσουν — ακόμα κι αν αποτύχουν.
Ένα μήνυμα στους μαθητές
Αν διαβάζεις αυτό το άρθρο και βρίσκεσαι λίγες μέρες πριν από τις εξετάσεις, πάρε μια βαθιά ανάσα. Δεν είσαι μόνος. Είσαι μέρος μιας γενιάς που καλείται να ισορροπήσει ανάμεσα σε προσδοκίες και όνειρα, σε πίεση και ελπίδα. Και το πιο σημαντικό: να θυμάσαι ότι εσύ είσαι πολύ περισσότερα από έναν αριθμό. Κι ότι, όπως λέει και το τραγούδι των Monty Python, “Always look on the bright side of life!”.
Πρακτικές συμβουλές για μαθητές και γονείς εν όψει των πανελλαδικών εξετάσεων
Για Μαθητές: Πώς να Μετατρέψεις το Άγχος σε Σύμμαχο
Οργάνωσε τον χρόνο σου
- Φτιάξε πρόγραμμα επανάληψης με ρεαλιστικούς στόχους. Μην φορτώνεις υπερβολικά τις ημέρες σου.
- Εναλλάσσε θέματα και μαθήματα. Η ποικιλία βοηθά τη μνήμη και διατηρεί το ενδιαφέρον.
- Τήρησε σταθερό ωράριο ύπνου. Ο εγκέφαλος χρειάζεται ξεκούραση για να αποδώσει.
Φρόντισε σώμα και νου
- Μικρά, συχνά διαλείμματα ανά 45-50 λεπτά διάβασμα. Περπάτα, τεντώσου, κάνε μερικές ανάσες.
- Διατροφή ελαφριά αλλά θρεπτική: φρούτα, ξηροί καρποί, νερό, και όχι υπερβολικός καφές.
- Αποφόρτιση το βράδυ: ένα χόμπι, ένα μικρό διάλειμμα με μουσική, μια συζήτηση με φίλους.
Εκπαίδευσε τη σκέψη σου
- Αντικατέστησε αρνητικές σκέψεις με ρεαλιστικές:
«Δεν θα τα καταφέρω» → «Έχω προετοιμαστεί, και θα κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ». - Χρησιμοποίησε “τεχνικές εικόνας”: πριν κοιμηθείς, φαντάσου τον εαυτό σου ήρεμο και συγκεντρωμένο στην εξέταση.
Μην απομονώνεσαι
- Μίλα για το άγχος σου: με φίλους, γονείς ή κάποιον εκπαιδευτικό που εμπιστεύεσαι.
- Απέφυγε την υπερ-συγκριση: κάθε μαθητής έχει τον δικό του ρυθμό και τρόπο.
Για Γονείς: Πώς να Είστε Υποστηρικτικοί, Όχι Πιεστικοί
Δημιουργήστε ήρεμο κλίμα στο σπίτι
- Αποφύγετε εντάσεις μέσα στο σπίτι, ειδικά κατά την περίοδο των εξετάσεων.
- Προσφέρετε μικρές ενισχύσεις: φρέσκα φρούτα στο γραφείο, μια κουβέντα ενθάρρυνσης, σεβασμό στον χρόνο ησυχίας.
Ενισχύστε την αυτοπεποίθηση του παιδιού
- Επικεντρωθείτε στην προσπάθεια, όχι στο αποτέλεσμα.
- Αποφύγετε την υπερπροστασία αλλά και τις υπερβολικές απαιτήσεις. Κρατήστε την ισορροπία.
Ενθαρρύνετε την αυτορρύθμιση
- Μην επιβάλλετε πρόγραμμα. Συζητήστε μαζί, ακούστε τις ανάγκες του παιδιού.
- Μην συγκρίνετε με άλλα παιδιά – ούτε θετικά ούτε αρνητικά. Δημιουργεί άγχος και ανταγωνισμό.
Επικοινωνήστε χωρίς πίεση
- Αναγνωρίστε την πίεση που νιώθουν. Πείτε:
«Καταλαβαίνω ότι πιέζεσαι, και είμαστε εδώ για να σε στηρίξουμε». - Δείξτε εμπιστοσύνη ακόμα κι αν δεν συμφωνείτε με τις επιλογές τους.
