Της Μαρίας Τσανάδη

 

Πρόκειται για μία «ασθένεια» της εποχής. Και μάλιστα ίσως από τις σοβαρότερες, διότι αφορά στην εξέλιξη των παιδιών μας και στην ψυχική τους υγεία. Ο εθισμός στο διαδίκτυο δεν είναι απλά ένα θέμα συζήτησης. Αποδεικνύεται ότι δεν είμαστε ικανοί να δούμε τα σημάδια που οδηγούν σε ένα ταξίδι χωρίς γυρισμό. Υποτιμούμε την εξάρτηση αυτή και είμαστε εμείς οι ίδιοι αυτοί που ουσιαστικά βάζουμε από μικρή ηλικία τα παιδιά σε αυτό τον δρόμο.

Σημαντικότατες πληροφορίες αλλά και συμβουλές για το τεράστιο αυτό ζήτημα της εποχής, δίνει ο Ψυχίατρος παιδιών και εφήβων και Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Κωνσταντίνος Σιώμος. Υπήρξε υπεύθυνος σχεδιασμού και οργάνωσης, του πρώτου στην Ελλάδα Ειδικού Ψυχιατρικού Ιατρείου για τον εθισμό στο Διαδίκτυο, στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης από τον Σεπτέμβριο του 2008 ως τον Απρίλιο του 2010, ενώ από τον Ιανουάριο του 2019 οργάνωσε την λειτουργία ειδικού επίσης ψυχιατρικού ιατρείου για τον εθισμό στα ηλεκτρονικά παιχνίδια στην Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.

Κατέχει μεγάλη εμπειρία στη διάγνωση και θεραπεία της διαταραχής εθισμού στο διαδίκτυο, καθώς ανέλαβε την διαχείριση πολυάριθμων κλινικών περιπτώσεων εθισμένων εφήβων. Τα όσα μας είπε πρέπει να μας προβληματίσουν.

Εκτός από το εθισμό στο διαδίκτυο, μας μίλησε και για τον τρόπο που πλέον μεγαλώνουμε τα παιδιά μας. Για τον υπερπροστατευτισμό και για το γεγονός ότι έχουμε υιοθετήσει ένα μοντέλο συμπεριφοράς με το οποίο δεν αφήνουμε τα παιδιά μας να ωριμάσουν συναισθηματικά.

 

– Καταρχήν, τι εννοούμε όταν λέμε εθισμό στο διαδίκτυο;

Όταν μιλάμε για εθισμό, οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι είναι ο χρόνος που περνάει ένα παιδί on line. Δεν είναι αυτό. Είναι μία σειρά από συμπεριφορικά κριτήρια, όπου το παιχνίδι και η διαδικτυακή δραστηριότητα, μονοπωλούν τη σκέψη του παιδιού και έχουν τη μεγαλύτερη σημασία στην καθημερινότητά του. Αυτή η ανάγκη να είναι συνεχώς on line, έρχεται και δυσκολεύει την οργάνωση της καθημερινότητάς του, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό να το παρατηρήσουν οι γονείς.

 

– Είναι άμεσες οι επιπτώσεις στην καθημερινότητα του παιδιού και ποιες είναι αυτές;

Όταν αυτή η συμπεριφορά παραμένει καιρό, σιγά σιγά αρχίζουν να υπάρχουν επιπτώσεις στους διάφορους τομείς της καθημερινότητας. Εντοπίζονται προβλήματα στις σχέσεις του παιδιού με τα άλλα μέλη της οικογένειας, μειώνονται οι κοινωνικές του επαφές και παρατηρούμε να προτιμάει να μένει στο σπίτι από το να συναντηθεί έξω με φίλους. Αυξάνεται η προτεραιότητα που δίνεται στις διαδικτυακές σε σχέση με άλλες δραστηριότητες και συνεχίζει το παιδί να έχει αυτή τη συμπεριφορά για αρκετό καιρό, παρά τις αρνητικές συνέπειες που βιώνει.

 

– Σε ποιο επίπεδο;

Σε επίπεδο οικογενειακό, κοινωνικό, καθώς και σε σχολικό, όπου παρατηρούμε απότομη ή σταδιακή πτώση των σχολικών επιδόσεων. Όλα αυτά οδηγούν τελικά σε συνέπειες και σε ψυχολογικό επίπεδο όπου παρατηρούνται ευερεθιστότητα και δυσκολία στο να νιώσει το παιδί αίσθημα ικανοποίησης όταν δεν βρίσκεται online.

 

– Γιατί φτάνουμε σε αυτό το σημείο;

Το gaming disorder (εθισμός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια) θεσπίστηκε ως νέα ψυχική νόσος από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στις 18-6-2018. Η εξάρτηση αυτή είναι συμπεριφορική αλλά υπάρχει και βιολογικό υπόβαθρο στην ανάπτυξή της, το οποίο σχετίζεται με την έκκριση ντοπαμίνης από τον επικλινή πυρήνα, στα πλαίσια της άμεσης ανταμοιβής που προσφέρει είτε το διαδικτυακό παιχνίδι, είτε η διαδικτυακή δραστηριότητα. Η ντοπαμίνη είναι η ορμόνη της ευφορίας. Το άτομο αισθάνεται όμορφα όταν πραγματοποιεί την δραστηριότητα και η αίσθηση της εφορίας μειώνεται όταν αποσύρεται από αυτή. Άρα το παιδί ψάχνει τρόπο να νιώσει πάλι όμορφα. Ξαναζητάει τις ηλεκτρονικές συσκευές διότι αυτές θα του ανεβάσουν το επίπεδο της ντοπαμίνης, οπότε θα αισθανθεί όμορφα. Με άλλες καθημερινές δραστηριότητες, όπως διάβασμα ή άλλου τύπου παιχνίδι, ο εγκέφαλος δεν εκκρίνει την ίδια ποσότητα ντοπαμίνης. Γι’ αυτό παρατηρείται το φαινόμενο με τόση ένταση αλλά και έκταση.

 

– Αυτή η εξάρτηση από πόσο μικρή ηλικία παρατηρείται;

Ξεκίνησα να μελετώ το φαινόμενο το 2004 στα πλαίσια της διδακτορικής μου διατριβής. Τότε υπήρχαν μόνο 4 δημοσιευμένες εργασίες παγκοσμίως για την εξάρτηση των παιδιών στο διαδίκτυο. Σήμερα υπάρχουν αρκετές χιλιάδες, που σημαίνει ότι έχει γίνει μεγάλη έρευνα στο πεδίο. Όλα τα επιστημονικά δεδομένα συνηγορούν, ότι προοδευτικά, χρόνο με το χρόνο, η ηλικία έναρξης της εξάρτησης που πιστοποιείται από παιδοψυχίατρο, μειώνεται. Σήμερα τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τις ηλεκτρονικές συσκευές και με το διαδίκτυο πριν καν εκπαιδευτούν στο να διαβάζουν και να γράφουν και αυτό έχει μεγάλη σημασία.

 

– Πόσο εφικτό είναι να μην έρθουν τα σημερινά παιδιά σε επαφή με τις ηλεκτρονικές συσκευές;

Καθόλου εφικτό, η απαγόρευση δεν είναι το ζητούμενο αλλά η ορθή χρήση. Η Παγκόσμια Παιδιατρική Εταιρεία έχει δώσει κατευθυντήριες οδηγίες. Τα 2 πρώτα χρόνια της ζωής, συστήνεται καθόλου επαφή με οθόνη. Μετά προοδευτικά μπορεί να ξεκινήσει η επαφή με μέτρο, ώστε η ηλεκτρονική ψυχαγωγία να αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος της συνολικής ψυχαγωγίας του παιδιού. Τα πρώτα χρόνια στην εκπαίδευση θέλουμε το παιδί να μάθει τις βασικές δεξιότητες γραφή και ανάγνωση με τον κλασικό τρόπο. Μετά μπορεί να μπει στην εκπαίδευση η τεχνολογία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί γνωστό εκπαιδευτήριο που εισάγει τα τάμπλετ στην εκπαίδευση στην Τετάρτη δημοτικού και όχι νωρίτερα. Ωστόσο το μοντέλο της καθημερινότητας ανατρέπει αυτή τη λογική του σχολείου. Οι γονείς συνήθως επιτρέπουν στα παιδιά τους την πολύωρη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών από πολύ μικρή ηλικία, υποτιμώντας ουσιαστικά αυτήν την αλληλεπίδραση.

 

– Τουλάχιστον απευθύνονται σε κάποιον ειδικό; Δεν κλείνουν εντελώς τα μάτια στο πρόβλημα;

Το θέμα είναι πότε απευθύνονται. Συνήθως οι γονείς στην Ελλάδα δεν δρουν προληπτικά. Αν επισκεφτείς τον ειδικό στα 15 έτη του παιδιού και η εξαρτητική συμπεριφορά υπάρχει καιρό πριν, έχεις καθυστερήσει. Το σκληρό γκρουπ των εθισμένων νέων παγκοσμίως είναι από 12 έως 23 ετών. Δηλαδή από την πρώιμη και όψιμη εφηβεία, μέχρι τα πρώτα χρόνια της ενήλικης ζωής. Κανένας από τους εξαρτημένους σε εκείνες τις ηλικίες δεν θέλει να απευθυνθεί σε ειδικό, για να αλλάξει τη συμπεριφορά του όσο επιβλαβής και να είναι για τον ίδιο. Και πολλές φορές παρατηρείται πως δεν έχουν ενσυναίσθηση το πόσο πολύ βλάπτουν τον εαυτό τους. Οι γονείς το παρατηρούν αυτό, αλλά αντιδρούν με καθυστέρηση ελπίζοντας πως το παιδί κάποια μέρα θα ωριμάσει. Το παιδί από την πλευρά του θεωρεί κεκτημένο του ότι έτσι πρέπει να φέρεται και είναι δύσκολο ο γονιός να παρέμβει για να αλλάξει τη συμπεριφορά αυτή χωρίς σύγκρουση.

 

– Σε αυτές τις περιπτώσεις τι μπορεί να κάνει ο παιδοψυχίατρος;

Ο Παιδοψυχίατρος μπορεί να δράσει αρχικά συμβουλευτικά στο παιδί και στην οικογένεια στην ηλικία του δημοτικού, χρόνια πριν εκδηλωθεί η συμπεριφορά εξάρτησης. Δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι για κάποιον που δεν θέλει να αλλάξει τη συμπεριφορά του και να εμπλακεί ψυχοθεραπευτικά για να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του. Η άρνηση του προβλήματος είναι μεγάλο εμπόδιο στη θεραπεία και στην εφηβεία το βλέπουμε συχνά με την συγκεκριμένη διαταραχή. Εκεί μπορούμε να βοηθήσουμε μόνο τους γονείς. Πρέπει να τους βοηθήσουμε να αλλάξουν την χαλαρή στάση τους απέναντι στο πρόβλημα του παιδιού τους, να θέτουν ξεκάθαρα όρια στις μικρότερες ηλικίες και να διαπραγματεύονται με τους εφήβους για μια πιο υγιή διαδικτυακή συμπεριφορά. Χωρίς σύγκρουση όμως δεν γίνεται τίποτα, όταν έχουμε φτάσει σε αυτό το σημείο. Οπότε καλύτερο από τη σύγκρουση, είναι να προλάβεις κάτι από την αρχή. Και η αρχή είναι μόλις ξεκινήσει η επαφή με το σχολείο, όπου οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να δώσουν κατευθυντήριες γραμμές στους γονείς, αποτρέποντάς τους από το να «παρκάρουν» τα παιδιά σε μια συσκευή ως γενική οδηγία.

 

– Πώς μπορούμε στην καθημερινότητα να πετύχουμε τη σωστή και ελεγχόμενη χρήση του διαδικτύου;

Καταρχήν το βασικότερο είναι να μην υποτιμήσει ο γονιός την επίδραση των νέων τεχνολογιών στα παιδιά του. Να εφαρμόσει ένα σταθερό καθημερινό πρόγραμμα, όπου η ηλεκτρονική ψυχαγωγία θα αποτελεί ένα μικρό μέρος (20%) της συνολικής ψυχαγωγίας του παιδιού. Τότε το παιδί είναι πολύ πιθανό να υιοθετήσει ένα πιο υγιές μοντέλο συμπεριφοράς. Παράλληλα, από τη μικρή ηλικία, είναι σημαντικό να ενισχυθούν και άλλοι τρόποι ψυχαγωγίας, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του παιδιού όπως, η μουσική, ο αθλητισμός και ο χορός. Τέτοιου είδους δραστηριότητες επίσης αυξάνουν τα επίπεδα ντοπαμίνης, οπότε το παιδί αισθάνεται ευφορία με πολύ πιο υγιείς τρόπους και προλαμβάνουμε δυσάρεστες καταστάσεις όπως η εξάρτηση. Επίσης πολύ βασικός παράγοντας είναι η διαδικτυακή συμπεριφορά των ίδιων των γονιών. Αν το παιδί βλέπει τους γονείς του με τις ώρες στο κινητό, αυτομάτως δεν δέχεται τα όρια που θέλουν να του θέσουν, αφού θεωρούν ότι διεκδικούν τα δικαιώματά τους.

 

– Όταν σε μια οικογένεια υπάρχουν πολλά παιδιά, είναι πιο εύκολο να χαθεί ο έλεγχος όσον αφορά στις ώρες χρήσης του διαδικτύου;

Σε μεγάλες οικογένειες τα αδέρφια επηρεάζονται μεταξύ τους. Τα μικρότερα λοιπόν βλέπουν τα μεγαλύτερα και διεκδικούν από μικρότερη ηλικία κάποια πράγματα. Εκεί θα πρέπει να υπάρχει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο που αφορά τον χρόνο χρήσης του διαδικτύου και των συσκευών, για το κάθε ένα παιδί ξεχωριστά. Είναι δύσκολο αλλά ο γονιός οφείλει να θέτει τα όρια με σταθερότητα. Ο γονικός έλεγχος που εφαρμόζεται από αρκετούς, μπορεί να βοηθήσει, διότι από την μικρή ηλικία το παιδί μαθαίνει να λειτουργεί με όρια. Όλα πρέπει να γίνονται με μέτρο και το μέτρο αυτό το θέτουν οι γονείς.

 

– Υπάρχουν παιδιά που κινδυνεύουν περισσότερο να εθιστούν;

Τα παιδιά με άτυπο αυτισμό, με μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία, οριακή νοημοσύνη και τα παιδιά με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, αποτελούν high risk group (ομάδα υψηλού κινδύνου) για να αναπτύξουν gaming disorder. Κυρίως μιλάμε για τα αγόρια, όπου οι πιθανότητες είναι 2,5 φορές περισσότερες σε σχέση με τα κορίτσια.

 

– Πότε πρέπει να απευθυνθεί ο γονιός σε παιδοψυχίατρο;

Όταν η διαδικτυακή συμπεριφορά του παιδιού ξεφεύγει και γίνεται πολύωρη και καθημερινή, δυσκολεύεται να οργανώσει την καθημερινότητά του και επέρχονται ενδοοικογενειακές συγκρούσεις οι οποίες δεν επιλύονται ομαλά και οι γονείς αδυνατούν να θέσουν τα όρια, υπάρχει σοβαρή ένδειξη για μία πρώτη αξιολόγηση. Εάν συνυπάρχουν και παράγοντες κινδύνου που προαναφέραμε (πχ. Μαθησιακές δυσκολίες κ.α) τότε είναι επιβεβλημένη.

 

– Όταν δεν πρόκειται για παιδιά που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου;

Τότε οι γονείς οφείλουν να θέτουν όρια, να δίνουν το καλό παράδειγμα και να παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού. Αν ανέχεται αυτά τα όρια, αν αντιδρά ή αν αναπτύσσει άλλα ενδιαφέροντα που μπορούν να του προκαλέσουν ψυχική ευεξία. Αν δεν αναπτύσσει και η ηλεκτρονική ψυχαγωγία είναι η μοναδική διέξοδος για το παιδί, πάλι υπάρχει πρόβλημα και κάποια στιγμή θα αναζητήσουν βοήθεια.

 

– Παρατηρούνται ακραίες συμπεριφορές που προκαλούν έντονη ανησυχία; Και πού μπορούν να απευθυνθούν;

Σε επίπεδο υποδομών στην περιοχή μας, έχουμε το ειδικό ψυχιατρικό ιατρείο για τον εθισμό στα ηλεκτρονικά παιχνίδια στην Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Ο ρόλος είναι συμβουλευτικός. Δεν υπάρχουν όμως μονάδες εφήβων, ούτε κέντρα ημέρας εξειδικευμένα για την διαταραχή στην 5η ΥΠΕ. Το 2018, όταν είχε ξεκινήσει το γνωστό διαδικτυακό παιχνίδι fortnite, πάνω από 25 οικογένειες στην περιοχή της Θεσσαλίας είχαν απευθυνθεί σε εμένα επειδή τα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο χωρίς να μπορούν να προσδιορίσουν το λόγο. Μετά από κλινική εξέταση, μόνο σε δύο περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν άλλου είδους προβλήματα, όπως άγχος επίδοσης ή σχολική φοβία και άρνηση. Οι υπόλοιπες περιπτώσεις ήταν καθαρά περιπτώσεις όπου τα παιδιά προφασίζονταν θέματα υγείας προκειμένου να μένουν σπίτι και να παίζουν το αγαπημένο τους παιχνίδι, όταν έλειπαν οι γονείς. Οπότε η αντιμετώπιση σε εκείνες τις περιπτώσεις από τους γονείς που άμεσα μπορούσε να κινητοποιήσει τα παιδιά προς το σχολείο ήταν η απομάκρυνση των ηλεκτρονικών συσκευών από το σπίτι τις πρωινές ώρες και η εφαρμογή ξεκάθαρων ορίων χρήσης. Όσοι το έκαναν, είδαν τα παιδιά τους σταδιακά να επανέρχονται στο σχολείο. Πρέπει οι γονείς όμως να είναι έτοιμοι να κοντραριστούν με αυτή την αρνητική συμπεριφορά.

 

– Ποιος είναι ο ρόλος ο δικός μας στη συνολική ανάπτυξη του παιδιού; Πετυχαίνουμε να δώσουμε στα παιδιά μας τα κατάλληλα εφόδια;

Οι σύγχρονοι γονείς μεγαλώνουν τα παιδιά τους σε ένα περιβάλλον υπερπροστασίας. Παρέχουν πολλά υλικά πράγματα, τις δυσκολίες της καθημερινότητας των παιδιών τους τις επιλύουν εκείνοι, τα παιδιά δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους και δεν αντέχουν την όποια αποτυχία του παιδιού τους διότι την αισθάνονται ως δική τους αποτυχία. Τα παιδιά δεν εκπαιδεύονται να αναπτύσσουν δεξιότητες ανάλογα με την ηλικία τους, να διαχειρίζονται ώριμα τη ματαίωση, ώστε σταδιακά να αυτονομηθούν. Πολλά παιδιά με συμπεριφορικά προβλήματα θεωρούν ότι έχουν μόνο δικαιώματα και καμία υποχρέωση απέναντι στον εαυτό τους. Δεν είναι μόνο θέμα του γονιού να είναι εντάξει το παιδί του στις σχολικές του υποχρεώσεις. Αυτό οφείλει κυρίως να είναι θέμα του ίδιου του παιδιού. Πώς θα περάσουμε την αντίληψη αυτή στο παιδί; Όταν θα λύσουμε αυτόν τον γρίφο, τότε θα λύσουμε κι άλλα θέματα. Ξέρετε η δουλειά του Παιδοψυχιάτρου δεν είναι καθόλου εύκολη όταν παλεύεις με την ψυχική νόσο και τις αρνητικές συμπεριφορές, έχει πολλές ματαιώσεις αλλά θεωρώ, ότι όσο μας επιτρέπεται μπορούμε να αλλάξουμε προς το καλύτερο ορισμένα πράγματα. Αυτό θέλουμε να εμφυσήσουμε στον κάθε γονέα. Ότι είναι στο χέρι τους πολλές θετικές αλλαγές.

 

– Είμαστε πιο δεκτικοί σε θέματα που αφορούν ψυχικές νόσους;

Το στίγμα της ψυχικής νόσου προοδευτικά αρχίζει να υποχωρεί. Στα μεγάλα αστικά κέντρα βλέπω την ευκολία που απευθύνονται σε έναν παιδοψυχίατρο. Επίσης από την κλινική μου εμπειρία τα τελευταία 20 χρόνια βλέπω ότι σταδιακά και στην επαρχία πολύ πιο εύκολα πηγαίνει ένας γονιός να πάρει μια γνώμη. Θα πρέπει πάντως να ξέρουν οι γονείς πού να απευθυνθούν. Δηλαδή, τα θέματα υγείας τα ρυθμίζουν οι γιατροί. Το καινούριο θεσμικό πλαίσιο για την ψυχική υγεία απαιτεί πλέον βάσει ΦΕΚ, ο γονιός να απευθύνεται σε παιδοψυχίατρο προκειμένου να αξιολογηθεί το παιδί και στη συνέχεια, αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα, εκείνος δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να γίνουν συγκεκριμένες θεραπευτικές παρεμβάσεις.

 

– Πόσο έχει επηρεάσει η πανδημία;

Η πανδημία έχει αυξήσει κατακόρυφα όλα τα προβλήματα ψυχικής υγείας και δυσκόλεψε τη διαχείρισή τους από την πλευρά της οικογένειας, με αποτέλεσμα πολλοί γονείς να απευθύνονται τώρα στις υπηρεσίες ψυχικής υγείας.

 

– Ποιοι είναι οι λόγοι που βλέπουμε να αυξάνονται οι περιπτώσεις που χρίζουν παρακολούθησης από ειδικούς;

Ο ρυθμός ζωής είναι έντονος, οι γυναίκες τεκνοποιούν σε μεγαλύτερη ηλικία, άρα έχουν και λιγότερες σωματικές αντοχές, οι γονείς δεν συνεργάζονται αρμονικά στα θέματα που αφορούν τα παιδιά τους, οι απαιτήσεις της εποχής είναι περισσότερες και τα παιδιά μας απαιτούν πολύ περισσότερα πράγματα σε σύγκριση με είκοσι χρόνια πριν. Επίσης εμπόδιο στην ανάπτυξη υγιούς συμπεριφοράς αποτελεί το υπερπροστατευτικό μοντέλο, δηλαδή το μοντέλο με το οποίο δεν αφήνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους για να αναπτυχθούν προσωπικά, να ωριμάσουν συναισθηματικά και να αυτονομηθούν. Το μοντέλο της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας δεν ωριμάζει συναισθηματικά τα παιδιά. Αυτό είναι ένα βασικό πρόβλημα πίσω από πολλά θέματα ψυχικής υγείας των παιδιών.

 

– Σε μια πολυμελή οικογένεια, υπάρχουν διαφορές στην εξέλιξη των παιδιών σε θέματα ψυχικής υγείας, σε σύγκριση με οικογένειες με λιγότερα μέλη;

Αν υπάρχει ένα ισορροπημένο μοντέλο, όπου ο καθένας στην οικογένεια ξέρει το ρόλο του και όλοι είμαστε ίσοι κι έχουμε ευθύνη για τη δική μας εξέλιξη, τότε ενδεχομένως όλα μπορούν να πάνε καλά. Όταν όμως στις πολύτεκνες οικογένειες οι γονείς δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής είτε οικονομικά, είτε συναισθηματικά στα πολλά παιδιά, τότε μιλάμε για ανεπάρκεια του γονικού ρόλου. Εκεί παρατηρείται τα μικρότερα παιδιά να προσπαθούν να βρουν άλλο στήριγμα και όχι τους γονείς, σε κάποιον μεγαλύτερο αδελφό ή αδελφή με ισχυρή προσωπικότητα.

 

– Σε γενικές γραμμές αν βρεθεί η ισορροπία, ποιο είναι το μοντέλο ανάπτυξης αυτών των παιδιών;

Επειδή στις μεγάλες οικογένειες δεν γίνεται να εστιάζεις την προσοχή σε ένα μέλος, όπως π.χ. σε οικογένειες με ένα παιδί (όπου επίσης παρατηρούνται άλλα προβλήματα), τότε δεν παρατηρείται το μοντέλο της υπερπροστασίας που προαναφέραμε, αφού ουσιαστικά είμαι αναγκασμένος να «μοιράζω τον χρόνο μου». Οπότε ποια μπορεί να είναι η εξέλιξη του κάθε παιδιού; Αναπτύσσει τις όποιες δεξιότητες διαθέτει, άρα προοδευτικά αποκτά μια αυτονομία που το μοναχοπαίδι πολύ δύσκολα θα την αποκτήσει. Τι προσφέρει η αυτονομία; Προσωπική ανάπτυξη, κριτική σκέψη, ικανότητα διαχείρισης κινδύνου και επίλυσης προβλημάτων και συναισθηματική ωριμότητα. Άρα, με λίγα λόγια, όταν έχω προστατευτική ματιά και φροντίδα στο παιδί μου και όχι υπερπροστατευτική, το παιδί αποκτά προοδευτικά τα εφόδια να πορευτεί θετικά στη ζωή του.