Της Μαρίας Τσανάδη

Για τη σημασία της συνεργασίας, την ανάπτυξη του αγροτικού τομέα, καθώς και για τις επιλογές των νέων μίλησε ο ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Γεωπονίας Φυτικής Παραγωγής & Αγροτικού Περιβάλλοντος του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας, Θεοφάνης Γέμτος. Οι απόψεις του για τον τρόπο που μεγαλώνουν σήμερα τα παιδιά και για τις επιλογές που κάνουν είναι ιδιαίτερα αξιόλογες και οι επισημάνσεις του έχουν μεγάλη βαρύτητα. Ο ίδιος βλέπει ότι αυτή τη στιγμή ως χώρα δεν εκμεταλλευόμαστε τον πλούτο μας, ενώ παράλληλα τα παιδιά μας δεν έχουν σωστό προσανατολισμό, ούτως ώστε να γίνουν παραγωγικά μέλη αυτής της κοινωνίας.

Ζούμε σε μία αγροτική περιοχή. Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο που θέλει να ασχοληθεί με τη γεωργία;

Καταρχήν αν θεωρήσω ότι έχει κάποιες εμπειρίες στον τομέα και θέλει να εξελιχθεί, είναι πολύ σημαντικό να πάει σε ένα τεχνικό σχολείο να σπουδάσει το αντικείμενο. Οι γεωργικές σχολές δίνουν δεξιότητες στα παιδιά, διότι σήμερα υπάρχουν χιλιάδες νέα πράγματα και πρέπει να μάθουν σωστή διαχείριση. Οι νέες τεχνολογίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι και επιβάλλεται να τις εφαρμόσουν. Η γεωργία είναι πλέον μια επιχείρηση. Έτσι ο νέος πρέπει να καταλάβει τι ζητάει η αγορά και αν γίνει ανταγωνιστικός. Η εκπαίδευση λοιπόν είναι πολύ βασικός παράγοντας.

– Πού θα μπορέσει να βρει την καταλληλότερη εκπαίδευση για τον τομέα αυτό;

Ένα μεγάλο λάθος ήταν το κλείσιμο των ΤΕΙ. Εκεί τα  παιδιά είχαν τη δυνατότητα να αποκτήσουν τις απαραίτητες δεξιότητες και θα έπρεπε να τα ενισχύσουν. Στα πανεπιστήμια καταφέραμε να προσφέρουμε μόνο θεωρητικές σπουδές ενώ στα ΤΕΙ δίνονταν οι δυνατότητες για την ολοκληρωμένη προετοιμασία ενός νέου που επέλεγε τον αγροτικό τομέα. Δυστυχώς όμως δεν υπήρχε σωστή επιλογή του υλικού που έρχονταν.

– Προφανώς αναφέρεστε στο γεγονός ότι βλέπαμε πολλούς σπουδαστές που βρίσκονταν σε σχολές εντελώς τυχαία, μόνο και μόνο για να περάσουν κάπου;

Ακριβώς σε αυτό το φαινόμενο αναφέρομαι. Υπήρχε μεγάλος αριθμός παιδιών που δεν έπρεπε να εισαχθούν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η ελάχιστη βάση που μπήκε, είναι μια θετική εξέλιξη, διότι ξεκαθαρίζεται το τοπίο. Ένα παιδί που δεν γράφει καλά δεν σημαίνει ότι δεν έχει δυνατότητες, αλλά ότι απλά δεν θέλει να σπουδάσει. Γιατί λοιπόν να το κάνει, μόνο και μόνο για να μη χαλάσει το χατίρι των γονιών; Γενικά πάντως στον τομέα μας, πρέπει το παιδί να το θέλει πραγματικά και μπορεί να επιλέξει ένα τεχνικό σχολείο ή κάποιο ΙΕΚ και να πάρει τα σωστά εφόδια για να μπορέσει να συμβάλλει στη δημιουργία μιας γεωργίας υψηλού επιπέδου.

– Δηλαδή κατά πόσο η επιλογή των νέων για να σπουδάσουν είναι συνειδητή;

Ο κανόνας δυστυχώς είναι να καταλήγουν τα παιδιά τυχαία σε μία σχολή. Αν εξαιρέσουμε τμήματα με πολύ υψηλές βάσεις, π.χ. ιατρική, τα περισσότερα παιδία και στη γεωπονία έρχονται τυχαία. Είτε μας αρέσει, είτε όχι, αν δεν πατήσεις το ποδαράκι σου στη λάσπη γεωργία δεν γίνεται και αν δεν πατήσεις βουνιά, κτηνοτροφία δεν γίνεται.

– Κατά πόσο τα σημερινά παιδιά είναι σκληραγωγημένα για κάτι τέτοιο;

Αυτό που έχει διάθεση, θα προσαρμοστεί. Υπάρχουν παιδιά που δεν τους αρέσει. Επομένως πρέπει να αφήσουμε τα παιδιά να επιλέξουν. Ένα από τα προβλήματα που έχει η εκπαίδευσή μας είναι ότι δεν υπάρχει επαγγελματικός προσανατολισμός. Είναι τραγικό αυτό. Κάνουν τώρα μία προσπάθεια με τα εργαστήρια δεξιοτήτων. Όμως θεωρώ ότι λείπει η βασικότερη δεξιότητα που επιβάλλεται να τη μάθουμε όλοι μας. Η συνεργασία. Ένα πρόβλημα που έχουμε όλοι οι Έλληνες και οι γεωργοί, είναι η αδυναμία να συνεργαστούμε. Αν το κάναμε θα είχαμε τις βέλτιστες αποδόσεις.

– Πώς μπορούμε να γίνουμε αποδοτικότεροι;

Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες. Σε χώρες πιο προηγμένες ήδη εφαρμόζονται πολλές τεχνικές. Εδώ είναι γεγονός ότι η μικρή ιδιοκτησία κάνει δύσκολη την εφαρμογή, διότι κάθε τεχνολογία αποτελεί μια επένδυση. Όταν λοιπόν γίνεται για λίγα χωράφια, κοστίζει πολύ και δεν συμφέρει. Εδώ βλέπουμε και πάλι ότι η έλλειψη συνεργασίας αποτελεί τροχοπέδη, αφού θα μπορούσαν περισσότεροι αγρότες να μοιραστούν το κόστος εξοπλισμού. Ο καθένας μόνος του δεν μπορεί να γίνει ανταγωνιστικός. Επίσης ανασταλτικό παράγοντα αποτελεί η άγνοια, αφού η πλειοψηφία των αγροτών είναι άνω των 50.

– Πώς κάνουν την επιλογή της σχολής οι νέοι σήμερα; Επιλέγουν κάτι πιο «επιστημονικό»; Με ποια κριτήρια επιλέγουν;

Παλαιότερα τα παιδιά έφευγαν από τα χωριά ακόμη και να είχε η οικογένειά τους πολλά στρέμματα, για να πάνε στις πόλεις και να ζουν μια πιο καλή ζωή με διασκέδαση και ανέσεις. Σίγουρα όλα χρειάζονται. Πιστεύω στην περίοδο της κρίσης, οι δυσκολίες για να καλυφθούν οι ανάγκες, οδήγησαν σε μία στροφή προς τη γεωργία. Δυστυχώς πολλοί μπήκαν στα καλούπια των γονέων και των παππούδων, δεν άλλαξαν τις τεχνικές και αυτό είναι πρόβλημα. Εδώ πρέπει να υπάρχει μία παρέμβαση από την πολιτεία, την περιφέρεια και τους δήμους, ώστε μέσω συμβουλευτικής προς τους αγρότες, να τους καθοδηγούσαν ώστε να μπαίνουν στις νέες ιδέες και τεχνικές. Δεν υπάρχει σύνδεση έρευνας-παραγωγής και η γεωργία μένει πολύ πίσω.

– Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή των παιδιών; Τα κατευθύνουν πιστεύετε σωστά;

Ο Έλληνας γονιός θέλει να δει το παιδί του να πηγαίνει πανεπιστήμιο, να παίρνει πτυχίο και να έχει μία καλύτερη εξέλιξη. Θα έχει όμως; Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Θεωρώ ότι στη χώρα μας δεν συζητάμε βασικά θέματα. Βάζαμε περισσότερα από τα μισά παιδιά στα πανεπιστήμια. Πώς γίνεται η οικονομία μας να έχει δουλειές για όλους αυτούς; Ένα πιο θαρραλέο κομμάτι έφυγε στο εξωτερικό. Επιστήμονες που ξοδέψαμε εκατομμύρια για να τους εκπαιδεύσουμε, δίνουν τις υπηρεσίες τους αλλού και παράγουν. Αν εδώ κάναμε μια καλύτερη κατανομή των ανθρώπων, θα είχαμε άτομα με πιο τεχνικές δουλειές και αυτοί είναι που λείπουν από την οικονομία μας. Η βιομηχανία και η γεωργία δεν έχουν εξειδικευμένα εργατικά χέρια. Πρέπει να κατευθύνουμε μία μεγάλη μερίδα νέων σε τεχνικά σχολεία. Και βέβαια να υπάρχει πάντα διέξοδος. Δεν θα κλείσουμε κανενός το δρόμο. Από νωρίς όμως να τους δείξουμε τις δυνατότητές τους και να τους αφήσουμε να επιλέξουν.

– Πόσοι τελικά όμως εργάζονται μετά στο αντικείμενο που σπούδασαν; Επίσης τελειώνοντας τις σπουδές βλέπουμε γενικότερα τους νέους να είναι έτοιμοι για την αγορά εργασίας;

Δυστυχώς όπως βλέπουμε πολλοί έχουν τελειώσει τις σπουδές και είναι άνεργοι. Δεν έχουν κίνητρο να δουλέψουν. Έμαθαν σε έναν άνετο τρόπο ζωής και αρνούνται να δυσκολευτούν. Καλομαθαίνουμε τα παιδιά μας και δεν τα προετοιμάζουμε για την πραγματική ζωή. Αυτό δημιουργεί προβλήματα επιλογής κατεύθυνσης. Το σημαντικότερο όλων είναι ένα παιδί να επιλέξει κάτι που το κάνει ευτυχισμένο. Αν κάνει αυτό που θέλει και ζει από αυτό, είναι πιο ευτυχισμένο από ένα παιδί που σπούδασε και είναι άνεργο.

– Υπάρχει προοπτική στη χώρα μας στον αγροτικό τομέα;

Η γεωργία έχει τεράστιες δυνατότητες, αν κάναμε αυτά που έπρεπε. Έχουμε μια χώρα προικισμένη στο κλίμα. Μπορούμε να παράγουμε μια σειρά από προϊόντα και να έχουμε τεράστιους τζίρους κι εμείς δεν είμαστε ικανοί να το κάνουμε γιατί προτιμάμε τις εύκολες λύσεις, επιδοτήσεις, καλλιέργειες χαμηλής αξίας και βολευόμαστε αρκεί να μην έχουμε πολλή δουλειά. Οι καλλιέργειες που δίνουν εισόδημα είναι εντάσεως εργασίας. Πρέπει να στρωθούμε να δουλέψουμε, όμως δεν θέλουμε. Και εκεί πρέπει να τεθεί το θέμα στη σωστή βάση. Δηλαδή να εξηγήσουμε στα παιδιά μας ότι δεν είναι δυνατόν να κάθονται και να ζουν. Έχουμε 12% ανεργία και ψάχνουμε εργατικά χέρια. Κάτι στραβό υπάρχει.

– Γεμίσαμε με άνεργους επιστήμονες;

Όταν ένας καθίσει και σπουδάσει, είναι δύσκολο να του πεις πιάσε το φτυάρι και κάνε αγροτική δουλειά. Η ελληνική οικογένεια φροντίζει να μη νιώσει ο νέος την ανάγκη να δουλέψει. Τα δίνουμε όλα έτοιμα. Η υπερπροστασία μας δεν είναι καλή. Χρέος μας είναι να δώσουμε στην κοινωνία παραγωγικούς νέους και όχι νέους που κάθονται στον καναπέ και τα περιμένουν όλα έτοιμα.

– Εκτός από την επαγγελματική αποκατάσταση ένα μεγάλο θέμα είναι και το ξεκίνημα μια οικογένειας. Κάνουν εύκολα αυτό το βήμα οι νέοι;

Στις μέρες μας είναι πολύ δύσκολο να συντηρηθεί οικογένεια αν δουλεύει ο ένας. Για να δουλέψουν λοιπόν και οι δύο πρέπει να υπάρχει κάποιος να βοηθήσει, π.χ. μία γιαγιά. Όταν προσφέρεις όμως υπηρεσίες αποκτάς και δικαιώματα, οπότε δημιουργούνται και θέματα στο σπίτι. Δεν καταφέραμε σαν πολιτεία να εξασφαλίσουμε συνθήκες που να επιτρέψουμε σε μία γυναίκα να δουλέψει και να μεγαλώσει παιδιά. Το κόστος είναι δυσβάσταχτο, από το παιδικό σταθμό, μέχρι το πανεπιστήμιο. Δεν τολμάνε λοιπόν οι νέοι να κάνουν οικογένεια. Βέβαια υπάρχει και η ελευθερία των σχέσεων, ενώ και εμείς οι γονείς κρατάμε τα παιδιά μέχρι μια μεγάλη ηλικία στο σπίτι. Αν τα υποχρεώναμε να βγουν στην κοινωνία και να συντηρηθούν, ίσως ένιωθαν την ανάγκη δημιουργίας οικογένειας.

– Μία αγροτική πολύτεκνη οικογένεια, μπορεί στις μέρες μας να επιβιώσει; Εκεί η συνεργασία που αναφέραμε, βοηθάει στην διευκόλυνση της καθημερινότητας;

Στη Θεσσαλία υπάρχουν καλλιέργειες που δίνουν εισοδήματα. Όταν λοιπόν μιλάμε για μια οικογένεια που έχει τη δυνατότητα να βγάλει από μόνη της μεγάλο μέρος των εργασιών, αφού τα μέλη της είναι πολλά και εκ των πραγμάτων πιο σκληραγωγημένα, οι δυνατότητες είναι πολλές. Σίγουρα γκρίνιες και προβλήματα υπάρχουν, όμως τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία να συνεργάζονται και αυτό είναι το σημαντικότερο.

– Η επισιτιστική κρίση μας έχει χτυπήσει το καμπανάκι;

Πρέπει να μας το χτυπήσει άμεσα, διότι αν οι προβλέψεις της κλιματικής αλλαγής βγουν αληθινές, ο κίνδυνος ερημοποίησης περιοχών είναι μεγάλος. Πρέπει να φροντίσουμε να ανατρέψουμε την κατάσταση. Υπάρχουν πολλά θέματα: από τη διαχείριση του νερού και των αγροκτημάτων, την προστασία των εδαφών μας και πολλά άλλα. Μπορεί αυτή τη στιγμή εκείνοι που πεινάνε να θεωρούμε ότι είναι μακριά μας, όμως αν συνεχίσουμε τη σπατάλη τροφίμων στα σπίτια μας αλλά και στη γεωργία, όπου χάνονται προϊόντα κατά τη μεταφορά, σύντομα θα έρθουμε αντιμέτωποι με σημαντική μείωση των διαθέσιμων τροφίμων. Πρέπει να ανασκουμπωθούμε και να σταματήσουμε τις σπατάλες αλλά κυρίως να μην αφήνουμε τη γη να καταστραφεί. Αν μειωθούν οι παραγωγές μας δεν θα έχουμε να φάμε. Οφείλουμε να διατηρήσουμε ένα παραγωγικό σύστημα που να μας εξασφαλίζει τη διατροφή μας.

– Σε τι επίπεδο είμαστε όσον αφορά ζητήματα όπως τα φωτοβολταϊκά;

Σίγουρα τα χρειαζόμαστε, όπως άλλωστε και τα αιολικά. Πρέπει όμως τα φωτοβολταϊκά να γίνουν σε περιοχές που δεν είναι χωράφια καλλιεργούμενα. Έχουμε τόσα πετροβούνια και τόσες άγονες εκτάσεις που μπορούμε να εκμεταλλευτούμε. Εκεί όμως δεν υπάρχουν υποδομές για τη μεταφορά ρεύματος, ενώ όταν υπάρχει πομόνα όλα γίνονται πιο εύκολα. Νομίζω όμως ότι το πρόβλημα είναι και όλοι εκείνοι που εγώ τους ονομάζω οικολόγους του όχι, που λένε «όχι» σε όλα. Για παράδειγμα να μη γίνει στο Γεντίκι, που είναι μια μάλλον άγονη έκταση και βλέπω να διαμαρτύρονται όλοι, από το περιφερειακό συμβούλιο, μέχρι τους δήμους, ενώ κανείς δεν διαμαρτύρεται για τα χωράφια που βλέπουμε με φωτοβολταϊκά. Το ίδιο ισχύει με τα αιολικά. Είτε μας αρέσει είτε όχι, θα γίνουν σε μέρος που έχουν αέρα. Πού έχει αέρα; Στα βουνά, στις ακτογραμμές και στα νησιά. Αν θεωρούμε ότι χαλάμε το τοπίο, δεν κάνουμε πουθενά.

– Τα νοικοκυριά έχουν γονατίσει και ένας βασικός λόγος είναι και η θέρμανση. Υπάρχουν λύσεις για να μπορέσει μια οικογένεια να μειώσει το κόστος;

Σήμερα όλοι φωνάζουν για το κόστος θέρμανσης. Αν σε μερικές μέρες κάνουμε μια βόλτα προς το Πήλιο, θα δούμε φωτιές από τα κλαδιά που καίνε από τα κλαδέματα. Θα μπορούσαν αυτά τα κλαδιά, να αξιοποιηθούν και να θερμάνουν τα σπίτια μας. Αυτή τη στιγμή ένα στρέμμα βγάζει περίπου 500 κιλά βιομάζας που αντιστοιχεί περίπου σε 200 κιλά πετρέλαιο. Για να χρησιμοποιηθούν όμως τα κλαδιά, χρειάζεται δουλειά. Και ταυτόχρονα δεν θα έχουμε την ευκολία του αυτοματισμού. Αν σκεφτεί κανείς ότι ένα σπίτι χρειάζεται 1,5 τόνο πετρέλαιο για να θερμανθεί, αυτό κοστίζει 2.000 ευρώ. Αν μπούμε στη διαδικασία να εκμεταλλευτούμε τα κλαδιά, το κόστος δεν θα ξεπεράσει τα 300 ευρώ. Καταλαβαίνουμε λοιπόν τη διαφορά που υπάρχει.

– Συντονισμένες και οργανωμένες προσπάθειες γίνονται;

Πρέπει να αρχίσουμε να βλέπουμε σοβαρά τις δυνατότητες που υπάρχουν. Θα μπορούσε ίσως να γίνει ένα πιλοτικό πρόγραμμα, να κάνει κάποιος τηλεθέρμανση. Δυστυχώς έχουμε μάθει στο βόλεμα. Ατονήσαμε σε όλες τις περιπτώσεις. Πάντα υπάρχουν οι αντιδράσεις. Για παράδειγμα στο πρώτο εργοστάσιο που έγινε για τη γεωθερμία, υπήρξε αστοχία. Πλέον όμως δεν τολμάει κανείς να κάνει κάτι. Όλο όχι. Όταν υπάρχει αντίδραση, και το πολιτικό σύστημα φοβάται να αναλάβει το πολιτικό κόστος. Το δικό μας πολιτικό σύστημα δεν είναι προετοιμασμένο για μια οργανωμένη δουλειά στον τομέα. Δεν συζητιούνται και τα θέματα αυτά στα ΜΜΕ για να βρεθούν οι βέλτιστες λύσεις. Να τα βάλουμε στη ζυγαριά. Επιπτώσεις πάντα θα υπάρχουν. Πρέπει όμως να βρεθεί η χρυσή τομή. Η χώρα μας έχει τέτοιο δυναμικό που μπορούμε όχι μόνο να παράγουμε, αλλά και να εξάγουμε. Το θέμα είναι πότε θα το καταλάβουμε και θα το εκμεταλλευτούμε.